Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ)

ΔΕΠΥ ή ADHD:αποτελεί ιατρικό διαγνωστικό όρο που αναφέρεται σε παιδιά και ενήλικες οι οποίοι αντιμετωπίζουν σημαντικές γνωστικές δυσκολίες και δυσκολίες συμπεριφοράς οι οποίες επηρεάζουν σημαντικά την προσωπική και κοινωνική τους ζωή: 

Οι δυσκολίες αυτές οφείλονται σε: 
α) αδυναμία ελέγχου παρορμητικότητας 
β) εκτεταμένη διάσπαση προσοχής 
γ) έντονη υπερκινητικότητα

Οι δυσκολίες αυτές είναι χρόνιες και ο βαθμός εκδήλωσής τους δε συμφωνεί με την ηλικία και το επίπεδο ανάπτυξης των ατόμων που τις αντιμετωπίζουν. Αυτού του τύπου τα προβλήματα οφείλονται σε δυσλειτουργίες του εγκεφάλου, οι οποίες έχουν κληρονομική βάση. 

Στο σχολείο οι μαθητές με ΔΕΠΥ είναι μέσης ή ανώτερης νοητικής ικανότητας. Σε μερικές περιπτώσεις φθάνουν υψηλά επίπεδα ακαδημαϊκής επίδοσης και τους χαρακτηρίζει έντονη φαντασία. 

Παρόλα αυτά, το κύριο πρόβλημά τους είναι ότι η επίδοσή τους είναι ασταθής. Ενώ μπορεί μερικές φορές να συμμετέχουν στο μάθημα, άλλοτε πάλι βαριούνται ή διασπάται εύκολα η προσοχή τους ή /και εκδηλώνουν έντονα διαταρακτική και επιθετική συμπεριφορά μέσα στην τάξη (σηκώνονται συχνά από τη θέση τους, ενοχλούν συμμαθητές, δεν είναι συγκεντρωμένοι σε ακαδημαϊκούς στόχους). 

Οι Δυσκολίες στο Σχολείο και στο Σπίτι οφείλονται σε ένα συνδυασμό των παρακάτω χαρακτηριστικών:

Διάσπαση Προσοχής:

• Τα παιδιά με ΔΕΠΥ διαφέρουν ως προς το βαθμό που είναι ικανά να διατηρούν/ επικεντρώνουν την προσοχή τους σε ένα ακαδημαϊκό στόχο ή δραστηριότητα, παιχνίδι.

• Η προσοχή τους αποσπάται ευκολότερα από στόχους/ δραστηριότητες.

• Αντιμετωπίζουν σημαντικές δυσκολίες στο να αρχίσουν και να ολοκληρώσουν σχολικές εργασίες και άλλες δραστηριότητες.

• Τείνουν να είναι αφηρημένα και αγνοούν ή συναντούν δυσκολία στο να ακολουθήσουν οδηγίες.

• Είναι εξαιρετικά ανοργάνωτα για την ηλικία τους και ξεχνούν τις υποχρεώσεις και τα καθήκοντά τους.

Υπερκινητικότητα:

• Η υπερκινητικότητά τους εκδηλώνεται με υψηλού βαθμού ανησυχία και νευρικές κινήσεις καθώς και κίνηση (χωρίς άδεια) τόσο μέσα στην αίθουσα όσο και σε άλλες περιπτώσεις όπου δεν επιτρέπεται.

• Τείνουν περισσότερο να τρέχουν και να είναι σε ετοιμότητα «εκκίνησης» και κίνησης.

• Είναι περισσότερο ανήσυχα και ομιλητικά.

Παρορμητικότητα:

• Η παρορμητικότητά τους εκδηλώνεται στην τάση που τους χαρακτηρίζει να διακόπτουν τους άλλους, να επεμβαίνουν επιθετικά σε μια συζήτηση καθώς και στη δυσκολία που έχουν να περιμένουν τη σειρά τους για να απαντήσουν μέσα στην τάξη ή τη σειρά συμμετοχής τους σε ομαδικά παιχνίδια.

• Η εμφάνιση της ΔΕΠΥ ορίζεται από την παρουσία μερικών από τα παραπάνω συμπτώματα πριν από την ηλικία των 7 χρόνων. 

ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ

H ΔΕΠΥ είναι πολυδιάστατη και αποτελείται από βιο-ιατρικούς, ψυχολογικούς, κοινωνικούς παράγοντες. Οι επιτυχημένες παρεμβάσεις επομένως πρέπει να εμπλέκουν όλους τους παράγοντες.

Στρατηγικές Management της Συμπεριφοράς: Έχουν καλά αποτελέσματα όταν συνδυάζονται με την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή. Πρέπει να εφαρμόζονται στο σπίτι και στο σχολείο. Περιλαμβάνουν: Διαμόρφωση ξεκάθαρων στόχων συμπεριφοράς, ενίσχυση επιθυμητής συμπεριφοράς, έλεγχο περιβάλλοντος και συνθηκών για ενίσχυση επιθυμητής συμπεριφοράς, απαλοιφή προνομίων για αρνητική συμπεριφορά.

Εκπαιδευτικές Παρεμβάσεις: Εκπαιδευτικές συνθήκες/ περιβάλλοντα που βοηθούν τη μάθηση των παιδιών με AD/HD. Δραματοποίηση και κιναισθητική αγωγή σε αντίθεση με παραδοσιακές μεθόδους διδασκαλίας. Ορισμός εκπαιδευτικών στόχων, εμπλοκή μαθητή στον ορισμό του στόχου του, ενίσχυση.

Κοινωνική Εκπαίδευση:  Ανάγκη εκμάθησης κοινωνικών δεξιοτήτων. Δεξιότητες αυτό-συμβουλευτικής. 

Περιβαλλοντικές Παρεμβάσεις: Περιλαμβάνουν τον περιορισμό σημαντικών περιβαλλοντικών θορύβων. Υπάρχει ανάγκη από κανόνες και ρουτίνες, ανάπτυξη πνεύματος αποδοχής και συνεργασίας. 

Φαρμακευτική Αγωγή: Χορηγείται από γιατρούς. Βοηθά το άτομο με ΔΠΥ να επικεντρώνει και να μπορεί να διατηρεί την προσοχή του σε κάτι. Η φαρμακευτική αγωγή αποτελεί μέσο και όχι μοναδική λύση προκειμένου να μπορέσει το παιδί να γίνει δέκτης άλλων στρατηγικών αντιμετώπισης, τις περισσότερες από τις οποίες διαθέτουν οι εκπαιδευτικοί.

Η ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΗ ΕΠΙΔΟΣΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΜΕ ΔΕΠΥ

Η ακαδημαϊκή τους επίδοση είναι ασταθής και απρόβλεπτη. Τη μια μέρα τα καταφέρνουν καλά και διακρίνονται ενώ την επόμενη αδυνατούν να ανταποκριθούν σ’ αυτά που έχουν διδαχθεί και μοιάζουν να είναι χαμένοι. Δεν μπορεί κανείς να βασιστεί και να προβλέψει την ακαδημαϊκή τους επίδοση σε μια δεδομένη χρονική στιγμή.

Χρειάζονται περισσότερο χρόνο συγκριτικά με τους συμμαθητές τους για να ολοκληρώσουν εργασίες. Συχνά χάνουν την αίσθηση και τη διέλευση του χρόνου. Δυσκολεύονται να οργανωθούν και αδυνατούν να ακολουθήσουν μια σειρά από προφορικές οδηγίες.

Επιπλέον συναντούν δυσκολίες στην επεξεργασία του γραπτού λόγου (ανάγνωση και γραφή).

Δε διαθέτουν εσωτερικά κίνητρα και επιμονή να ολοκληρώσουν μια ακαδημαϊκή δραστηριότητα. Απογοητεύονται εύκολα και τα παρατάνε.

ΟΙ ΜΕΘΟΔΟΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΠΡΕΠΕΙ:

• Να χρησιμοποιούν τα δυνατά σημεία του μαθητή προκειμένου να αναπτύξουν τις γνωστικές του δεξιότητες. Μέθοδοι που ενδείκνυνται είναι η κιναισθητική μέθοδος, η δραματοποίηση και η μίμηση ρόλων κλπ

• Οι διδακτικοί στόχοι/ εργασίες/ δραστηριότητες πρέπει να «σπάνε» στις μικρότερες διδακτικές ενότητες που τις αποτελούν και να δίνεται άμεση ενίσχυση στο μαθητή.

• Η ενίσχυση του αυτοσυναισθήματος του μαθητή είναι απαραίτητη. Η χρόνια απογοήτευση εμποδίζει την ενεργή συμμετοχή του στη μαθησιακή διαδικασία.

• Η χρήση εξωτερικών αμοιβών και ενισχύσεων είναι απαραίτητη για την ενίσχυση των κινήτρων του μαθητή.

• Η ενσωμάτωση του μαθητή στη δυναμική και ομάδα της τάξης είναι απαραίτητα προαπαιτούμενα για τη μάθησή του.

ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ

• Οι μαθητές με ΔΕΠΥ έχουν υπερβολική ευαισθησία σε εξωτερικά ερεθίσματα. Η προσοχή τους διασπάται εύκολα και συνεχώς από ερεθίσματα που οι συμμαθητές τους μπορούν και αγνοούν. Είναι καλό να κάθονται μακριά από την πόρτα και τα παράθυρα της αίθουσας και κοντά στο δάσκαλο. Πάνω στο θρανίο πρέπει να βρίσκεται μόνο το άκρως απαραίτητο υλικό που χρειάζονται σε κάθε μάθημα.

• Οι μαθητές με ΔΕΠΥ έχουν μεγαλύτερη ανάγκη από ησυχία και μια ήσυχη ατμόσφαιρα στην τάξη συγκριτικά με άλλους μαθητές προκειμένου να συγκεντρωθούν. Ώρες ησυχίας για μελέτη, ένδειξη για ανάγκη ησυχίας.

• Η προσοχή των μαθητών με ΔΕΠΥ μπορεί επίσης να διασπάται και από προσωπικές τους σκέψεις. Χρειάζονται εκπαιδευτικά ερεθίσματα, οδηγίες, σχεδιαγράμματα και ενδείξεις κατά τη διάρκεια της μελέτης.

• Οι μαθητές με ΔΕΠΥ έχουν ανάγκη από ξεκάθαρες, προβλέψιμες και σταθερές ρουτίνες. Η διδακτική ώρα πρέπει να είναι χωρισμένη σε ξεκάθαρες δραστηριότητες, τις οποίες να γνωρίζουν οι μαθητές και ακολουθούν πιστά. 

• Οι μαθητές με ΔΕΠΥ έχουν ανάγκη από διδακτικούς στόχους, χωρισμένους σε μικρές ενότητες. Οι ενότητες δεν πρέπει να είναι πολύπλοκες και οι δοκιμασίες/ δραστηριότητες ξεκάθαρες. Το μέγεθος και η πολυπλοκότητα των εργασιών πρέπει να αυξάνονται μόνο όταν ο μαθητής έχει επιδείξει επιτυχία σε λιγότερο πολύπλοκες και μικρότερες σε μέγεθος εργασίες.

• Καλό είναι να αποφεύγεται η επανάληψη των ίδιων ακαδημαϊκών δραστηριοτήτων (εργασίες, ασκήσεις). Ενώ οι ρουτίνες είναι αναγκαίες το εκπαιδευτικό περιεχόμενο πρέπει να είναι όσο πιο ποικίλο και ενδιαφέρον γίνεται. Αν οι στόχοι δεν έχουν ενδιαφέρον και δεν είναι δελεαστικοί, η προσοχή του μαθητή θα διασπαστεί εύκολα.

• Η ακαδημαϊκή δραστηριότητα και επίδοση (π. χ. ολοκλήρωση εργασίας) αποτελεί επιθυμητό στόχο παρέμβασης περισσότερο από συγκεκριμένες συμπεριφορές (π.χ παραμονή στη θέση). Είναι σημαντικό και αναγκαίο να εστιάζουμε σε επιθυμητά αποτελέσματα παρά σε ανεπιθύμητες συμπεριφορές. 

• Οι μαθητές με ΔΕΠΥ έχουν περισσότερη ανάγκη από συχνότερη και άμεση επιβράβευση / ενίσχυση για τη δουλειά τους συγκριτικά με τους συμμαθητές τους. Αυτό οφείλεται στα προβλήματα μνήμης και προσοχής καθώς και στη χαμηλή αυτοεκτίμηση που έχουν.

• Ο έπαινος και οι αμοιβές πρέπει να εφαρμόζονται άμεσα όταν ο μαθητής έχει επιτύχει ένα στόχο. Οι μικρές και άμεσες αμοιβές και έπαινος είναι προτιμότεροι από καθυστερημένες ενισχύσεις. Πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο άμεσες, εξαιτίας των προβλημάτων με την αίσθηση του χρόνου που αντιμετωπίζουν οι μαθητές με ΔΕΠΥ.

• Οι αρνητικές συνέπειες (π. χ ποινές) μπορεί σε μερικές περιπτώσεις να είναι αποτελεσματικές. Θα πρέπει να είναι υπερβολικά συγκεκριμένες. Οι ποινές για συμπεριφορές off task είναι πιο αποτελεσματικές όταν συμπεριλαμβάνουν μια υπενθύμιση του στόχου. Π. χ. «Σταμάτα να μιλάς και γύρισε στη σελίδα 3 του βιβλίου Ιστορίας» είναι προτιμότερο από το «Ξεκίνα να δουλεύεις».

• Επιθυμητές δραστηριότητες (π. χ υπολογιστής, γυμναστική) είναι πιο αποτελεσματικές ενισχύσεις από υλικές αμοιβές. Πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη τις συγκεκριμένες προτιμήσεις του μαθητή. Αναπτύξετε ένα, μενού αμοιβών που να περιέχει μια ποικιλία πιθανών ενισχύσεων.

• Η ενημέρωση του μαθητή γύρω από το μάθημα που πρόκειται να ακολουθήσει και των αμοιβών που θα δοθούν για την ολοκλήρωση συγκεκριμένων ασκήσεων, είναι απαραίτητη.

• Η συμπεριφορά μας προς τους μαθητές πρέπει να χαρακτηρίζεται από ηρεμία και ευγένεια. Οι ποινές όταν είναι απαραίτητες πρέπει να δίνονται ήρεμα και να συνοδεύονται από οπτική επαφή.

• Τα παιδιά με προβλήματα προσοχής ξεχνούν περισσότερο συγκριτικά με τους συμμαθητές τους. Πρέπει, λοιπόν, να αποφεύγουμε τις εκφράσεις του τύπου: «Το είπα μία φορά, το είπα δεύτερη, το είπα χίλιες φορές…». Συνέχεια υπενθυμίσετε τους στόχους σαν να πρόκειται για πρώτη φορά με τρόπο ήρεμο και καθησυχαστικό.
  

• Τα παιδιά με ΔΕΠΥ δουλεύουν αποτελεσματικότερα σε ζευγάρια, παρά σε ομάδες. Στις ομαδικές περιπτώσεις υπάρχει ποικιλία ερεθισμάτων και διασπάται ευκολότερα η προσοχή τους.

• Οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν με τη διαδοχή και αλληλουχία και τη διάσπαση προσοχής κάνουν το γράψιμο εξαιρετικά επίμονη δοκιμασία για μαθητές με ΔΕΠΥ. Εναλλακτικοί τρόποι παρουσίασης (π.χ υπολογιστής) είναι προτιμότεροι. Τα παιδί όταν πρόκειται να γράψει κάτι πρέπει να κάθεται σε ένα ήσυχο μέρος έτσι ώστε να μην υπάρχει διάσπαση προσοχής και συγκέντρωσης από έντονους θορύβους ή άλλες πηγές.

• Απλές συμπεριφοριστικές παρεμβάσεις μπορούν να ακολουθηθούν για την εγκαθίδρυση και ενίσχυση επιθυμητών συμπεριφορών και ορίων.